Kulture sveta

[Ulmawen]

Ideja ove teme je da se malo pozabavimo istorijom civilizacije, antropologijom, arheologijom i uopšte kulturama sveta kroz kratke prikaze arheoloških nalazišta i znamenitosti koje su ostale iz minulih vremena.
Krenimo od početka, to jest, od onoga što se za sada smatra početkom.

• Pećina Lasko (Lascaux), Francuska
  

Pećinu Lasko u Francuskoj slučajno su otkrili četvorica mladića iz Montinjaka u Dordonji 1940. godine. Pećina je oslikana crtežima iz doba paleolita, starosti 16000-17000 godina. Površina pećine je oko 120 m2. Zanimljivo je da su crteži veoma ujednačeni, kao da ih je naslikala ista skupina autora. Tzv. Okrugla soba prikazuje skupinu konja, jelena i bizona, koji su naslikani ugljenom i okerom. U bočnoj galeriji prikazani su jeleni, konji i stoka, dok se u prolazu i u glavnoj dvorani mogu videti bikovi, krave, kozorozi i jeleni, iako su te slike naslikane manje precizno. U Sobi mačaka nalaze se, pored crteža mačaka, i još neke životinje, među kojima je i nosorog. Jedini sob naslikan u Lasku nalazi se u tzv apsidi koja je prekrivena nedovršenim crtežima. Životinje su prikazane uz neke apstraktne simbole -crte, pravougaonike, kvadrate, a neki naučnici veruju da slike pokazuju da je paleolitski čovek izvodio magične rituale ispred tih slika. Ovo, naravno, nije dokazano.
1944. godine o Lasku je snimljen i film, a posle Drugog svetskog rata broj turista koji su dolazili da posete pećinu bio je u stalnom porastu, što je dovodilo do propadanja boja na crtežima. 1960. godine po zidovima su počele da se šire zelene alge, koje su imale razoran učinak na pećinske slike. Bilo je potrebno 10 godina da bi se skinule alge i vratile originalne boje. 1963. godine pećina je zatvorena za javnost, a kasnije i trajno zapečaćena. Danas posetioci mogu videti repliku pećine iskopanu nedaleko od originala, na koju su verno preslikani svi crteži.



Šetnja kroz Lasko, sajt francuskog Ministarstva kulture

[Corwin]

Nijedan tekst o modernoj arheologiji ne može početi bez priče o Šampolionu i Hajnrihu Šlimanu.

Hajnrih Šliman (6. januar 1822. – 26. decembar 1890.) je nemački arheolog koji je svoje celokupno bogatstvo stečeno u mladosti trgovinom potrošio na arheološka istraživanja. Otkrio je 1868. Troju, koristeći se podacima iz Homerovih spevova „Ilijada“ i „Odiseja“, a iskopavao je u Mikeni, Orhomenu i Itaci.

Posle dvanaest dana putovanja brodom koji je potonuo, a plovio je u Južnu Ameriku, čamcem se sa preživelim putnicima iskrcao u Holandiju. Sa 25 godina postao je uspešan samostalan trgovac, naučivši 11 jezika – poslednji među njima bili su stari i moderni grčki. Arheologiji se potpuno posvetio u svojoj 36 godini. Posle braka sa Ruskinjom koja nije želela da napusti svoju domovinu, oženio se veoma mladom Grkinjom, po principu kupovine. Počeo je da živi u Atini. Svoj dom je nazvao Belerofont, svoju decu Andromaha i Agamemnon, a sluge Telamon i Pelop.


Maska Agamemnona, otkrio je Šliman1870. godine otišao je u Troadu ubeđen da će pod bregom Hisarlih naći „Prijamovu Troju“. Posle godinu dana, sa 80 radnika i sa ogromnim entuzijazmom započeo je iskopavanja na tom lokalitetu. Trud se isplatio. Otkriven je veliki bakreni sud u kome se nalazilo oko 9.000 zlatnih i srebrnih predmeta. U Evropu je poslao poruku da je pronađeno „Prijamovo blago“. Kasnije, zajedno sa njim iskopavanja su nastavili arheolozi i učenjaci Derpfeld, Virhov i Birnuf.

Sumnja o postojanju Troje na maloazijskom tlu bila je otklonjena. Postojalo je samo pitanje koja od devet iskopanih je „Homerova“? 1876. godine, Šliman je rešio da dokaže da je i Agamemnon bio istorijska ličnost. Trag za potvrdom njegovog postojanja odveo ga je na istočni Peloponez – u Mikenu, vođen Pausanijinim delom „Klasični opis Grčke“. U Mikeni je ubrzo naišao na 34 uspravna okna (duboke grobnice) iskopana na stenovitom tlu.

U međuvremenu, iz Turske je prokrijumčario „Prijamovo blago“ u Berlin, smestivši ga u Državni muzej. Nastavivši sa iskopavanjima u Mikeni pronašao je (većinom u navedenim uspravnim oknima), pored ostalog, brojne skelete, grnčariju, nakit i zlatne maske. Tadašnjem grčkom kralju javio je da su otkrivene grobnice Atreja i Agamemnona. Kasnije, u Tirintu je otkopao veliku palatu i ogromne, „kiklopske“ kamene zidove.

Njegov veliki entuzijazam da bi što pre došao do cilja prouzrokovao je da uništi i pomeša iskopane predmete. Svakako, posle kasnijih analiza, pogrešno je misliti da je blago u Troji „Prijamovo“ a zlatna maska u Mikeni Agamemnonova.

Međutim, njegov učinak za arheologiju onoga vremena bio je veoma veliki. Ni sam svestan toga, mnoge je arheologe uveo u otkrivanje starog sveta odnosno, civilizacije (drevna „mikenska“ civilizacija) starije od one koje je bio ubeđen da je pronašao.

Na redu je bio Pilos... Hajnrih Šliman umro je 1890. godine.

[Corwin]

Žan-Fransoa Šampolion (fr. Jean-Francois Champollion) (23. decembar 1790. — 4. mart 1832) francuski naučnik, filolog i orijentalista i smatra se ocem moderne egiptologije.

Šampolion je uspeo da dešifruje sistem egipatskog pisma - hijeroglifa. Šampolionovi prethodnici koji su takođe doprineli dešifrovanju hijeroglifa bili su Slivestr de Sasi (fr. Silvestre de Sacy), Johan David Ošerblad (šve. Johan David Akerblad), Tomas Jang (engl. Thomas Young), i Vilijam Džon Banks (engl. William John Bankes).

Šampolion je preveo delove kamena iz Rozete, otkrivajući sličnost egipatskog jezika s koptskim. Otkrio je da je sistem egipatskog pisma kombinacija fonetskih (zvučnih) i ideogramskih (slikovnih) znakova.

Šampolion je rođen u Fižaku u Francuskoj. Bio je poslednje od sedmoro dece (od kojih je dvoje umrlo pre njegovog rođenja). Nekoliko godina živeo je u Grenoblu, a već kao dete pokazao je izuzetan dar za jezike. Već do 16. godine savladao je desetak jezika uključujući koptski, a postao je zaljubljenik u staroegipatsku kulturu u doba kad je ona bila vrlo malo poznata. Šampolionov interes za egiptologiju bio je inspirisan Napoleonovim osvajanjima u Egiptu u razdoblju između 1798. i 1801. godine.

Do 20. godine Šampolion je naučio latinski, grčki, hebrejski, sanskrit, amharski, avestanski, pahlavi, arapski, sirijski, kaldejski, perzijski, etiopski i kineski pored njegovog maternjeg francuskog. Godine 1809. postao je asistent profesor na odseku istorija Grenoblea.

S obzirom na njegov interes za orijentalne jezike, naročito koptski, povereno mu je dešifrovanje novotkrivenog kamena iz Rozete. Razdoblje od 1822. do 1824. godine proveo je na tom zadatku i upoređivao grčki natpis kamena iz Rozete s hijeroglifskim pismom drugih egipatskih spomenika. Otkrio je određena slova i došao do zaključka da egipatsko pismo uključuje zvučne i slikovne znakove. Prvi je odgonetnuo imena Kleopatra i Ptolemejidi, a uočio je i razliku između hijeroglifskog pisma i kasnijih jednostavnijih verzija (hijeratsko i demotsko pismo). Rezultate svog rada objavio je u „Nacrtima sistema hijeroglifa“ (fr. Précis du systčme hiéroglyphique) iz 1824. godine. Danas njegovo otkriće predstavlja temelj moderne egiptologije.

Šampolion je takođe otkrio važnost Torinske kraljevske liste ili Torinskog kanona (iz Egipatskog muzeja u Torinu), jedinstvenog papirusa iz doba kralja Ramzesa II koji sadrži spisak svih staroegipatskih stvarnih i mitskih vladara, kao i imena božanstava iz predfaraonskog doba. Šampolion je 1826. godine utemeljio egipatsku zbirku muzeja Luvra i postao profesor egiptologije na „Francuskom koledžu“

Englez Tomas Jang je drugi naučnik koji se smatra najzaslužnijim za razumevanje egipatskog pisma. Jang je svoj rad temeljio na radu švedskog diplomate Ošebalda koji je istraživao demotski alfabet od 29 slova, uveren da je isključivo fonetski. Do godine 1814. Jang je u potpunosti preveo demotski tekst kamena iz Rozete, pri čemu je sastavio listu od 86 demotskih reči. Jang je zatim proučavao hijeroglifski alfabet i učinio određeni napredak, ali smatrao je da se radi o prevodu (demotsko i hijeroglifsko pismo), dok je ustvari bila reč o parafrazama. Godine 1823. objavio je „Izveštaj o najnovijim otkrićima u hijeroglifskoj književnosti i egipatskim starinama“ (engl. Account of the Recent Discoveries in Hieroglyphic Literature and Egyptian Antiquities). Neki od Jangovih zaključaka pojavili su se u znamenitom članku Egipat kog je napisao za enciklopediju Britaniku 1818. godine.

Kad je sledeće godine Šampolion objavio svoj prevod hijeroglifa, Jang ga je pozdravio ali je takođe tvrdio da je Šampolionov sistem baziran na njegovim člancima. Šampolion je to odbacio i nije hteo da pripiše zasluge Jangu. U narednom periodu, u skladu sa političkim tenzijama, Velika Britanija podržavala je Janga, a Francuzi Šampoliona. Premda je Šampolionovo razumevanje gramatike egipatskog pisma ukazivalo na greške vidljive i kod Janga, ustrajao je u tvrdnji da je sam dešifrovao hijeroglife. Nakon 1826. godine, kao kustos Luvra, ponudio je Jangu pristup demotskim rukopisima.

Ipolito Rozelini (it. Ippolito Rosellini), utemeljivač italijanske egiptologije, 1827. godine doputovao je u Pariz sa namerom da proučava hijeroglife po Šampolionovoj metodi. Ova dva filologa postali su veliki prijatelji i su odlučili da organizuju ekspediciju u Egipat kako bi potvrdili valjanost svojih otkrića. Ova naučna misija, poznata kao Francusko-toskanska ekspedicija, ostvarena je uz pomoć toskanskog vojvode Leopolda II i francuskog kralja Šarla X.

Predvođena samim Šampolionom, ekspedicija sa 14 članova krenula je 21. jula 1828. brodom iz Tulona prema Egiptu. Plovili su uzvodno rekom Nil i pritom proučavali brojne spomenike i natpise, a otkrića su kasnije objavljena u „Spomenicima Egipta i Nubije“ (fr. Monuments de l'Egypte et de la Nubie) (1845). Ali ova je ekspedicija postala poznata i po destrukciji staroegipatskih spomenika. Pri istraživanju Doline kraljeva, Šampolion je nepovratno oštetio grobnicu Setija I, odnoseći dve velike zidne slike, koje se danas nalaze u Luvru i u muzeju u Firenci.

Narušenoga zdravlja i iscrpljen radom, Šampolion je umro 1832. godine u Parizu, u 41 godini. Sahranjen je na groblju Per Lašez (fr. Pčre Lachaise). Pojedine delove radova Šampoliona obradio je njegov stariji brat Žak Žozef Šampolion-Fižak (fr. Jacques Joseph Champollion-Figeac), a Šampolionov sin Eme-Luj (fr. Aimé-Louis) (1812—1894), napisao je biografiju braće.

O arheološkim nalazištima ću postovati čim nađem linkove.

[srlle]

Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoeneolitsku kulturu Evrope (između prvih vekova 5 milenijuma pre nove ere i prvih vekova 4 milenijuma pre nove ere), koja se prostirala od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu, odnosno obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Rumunije, Makedonije i Bosne i Hercegovine.

Nazvana je po lokalitetu Vinča - Belo brdo , koje se nalazi na desnoj obali Dunava, u selu Vinča, 11 km nizvodno od Beograda. U toku iskopavanja, koje je započeo 1908. profesor Beogradskog univerziteta dr Miloje Vasić, otkriveni su ostaci osam neolitskih naselja, od kojih najstarije naselje pripada periodu srednjeg neolita i starčevačkoj kulturi.

Svaki od nataloženih slojeva, koji obeležava pojedine faze života u Vinči , sadrži prave riznice najraznovrsnijih predmeta: oruđe i oružje od kamena i kosti, posuđe za svakodnevnu upotrebu, bogato dekorisane ritualne vaze, veliki broj antropomorfnih i zoomorfnih figurina izuzetno upečatljive stilizacije, nakit od raznih vrsta retkih i skupocenih materijala i bezbroj drugih predmeta izrađenih u samoj Vinči ili pribavljenih iz udaljenih oblasti - iz srednje Evrope, donjeg Podunavlja ili sa Mediterana.

Otkriveni predmeti danas se mogu videti u Narodnom muzeju u Beogradu, Muzeju grada Beograda i Arheološkoj zbirci Filozofskog fakulteta u Beogradu. Vinčanska kultura prostirala se na teritoriji većoj od teritorije bilo koje neolitske kulture u Evropi. Pojedina njena naselja premašila su veličinom i brojem žitelja ne samo sva istovremena neolitska naselja, već i prve gradove znatno kasnije nastale u Mesopotamiji, Egeji i Egiptu.

Uspon vinčanske kulture vezan je za uspostavljanje razmene dobara njenih nosilaca sa susednim oblastima i utemeljenjem metalurgije bakra.Propast vinčanske kulture prouzrokovao je prodor novih zajednica iz pravca današnjih oblasti Bugarske i Rumunije, tokom prvih vekova 4 milenijuma pre nove ere.

[Ulmawen]

Kulture Indije

Indijci su (prema antropološkim obeležjima mešavina arijaca i autohtonih naroda) razradili mnogoliku kulturu. Uprkos silnoj raznolikosti regionalne, klasne, etničke i socijalne strukture, mnoštva jezika i kulturnih obrazaca, kao i nebrojenih običaja, kultova, verovanja i praksi, indijska kultura zrači izuzetnom moći združivanja svih tih raznorodnih elemenata. U njoj je slobodan izražaj pronašla osećajna i imaginativna strana ljudske naravi, a prožetost religije, umetnosti, književnosti i društvenih organizacija ugrađena je u samoj srži indijskog društva.

Religije indijskog potkontinenta prema mestu nastanka možemo podeliti na domaće i uvedene.

U domaće indijske religije mogu se ubrojati:
1 arhajske religije indijskih plemenskih zajednica (adivasini);
2 drevne religije indsko-dolinske civilizacije iz 3. i 2. hilj.p.n.e., možda i ranije;
3 vedski brahmanizam. Najstarije razdoblje brahmanizma, religija utemeljena na objavi (stind. śruti "čuvenje") Veda. Nastavljajući se na mnogo starija indoevropska predanja, najstariji vedski tekstovi na indijskom potkontinentu potiču negdje još iz 1. polovine 2. milenijuma p.n.e., a korpus Veda se, kao izraz vedske religije, uglavnom zaokružio oko sredine 1. milenijuma p.n.e. Njegov uticaj na razne načine traje do danas.

4 epsko - purānsko - śāstrinski brahmanizam. Starije razdoblje poslevedskog brahmanizma, utemeljenog na tekstovima koji se više ne smatraju objavom, već predajom, smrti 'pamćenjem'. Razvija se od 6 v.p.n.e. – 7. v., uz razvoj etičko-zakonodavne, filozofske i veoma bogate mitološko-narativne dimenzije. Kao i ostale istorijske struje brahmanizma, purānski brahmanizam, pomešan s mlađim strujama, u znatnoj meri živi do danas.

5 tantrički brahmanizam. Tantrički brahmanizam je ranosrednjovjekovna sinteza brahmanizma koja doživljava puni procvat od 7. v. do prvih vekova 2. milenijuma. Oblikovanjem specifičnih rituala bogoslovlja i brojnih tantričkih i yogiskih praksi, tantrička su učenja uticala je na ukupan dalji razvoj brahmanizma do danas.

6 hinduizam ili mlađi brahmanizam. Hinduizam, ili mladi brahmanizam, je kasnosrednjovjekovno razdoblje brahmanizma, nastao u prvim vekovima 2. milenijuma i protežući se do 18. v., sa naglaskom na predaničko bhakti iskustvo. Pretpostavke mu sežu na jugu u poslednje vekove 1. milenijuma, ali se najvećim delom razvija direktnim dodirom brahmanizma prožetog duhom bhakti s islāmom koji prodire u lndiju od 11. v., a širi se islamskim osvajanjima većine lndije od kraja 12. v. nadalje. Dodiri islāma i hinduizma stvaraju novu vrst samoposmatranja vlastitih učenja kao i razvoj sinkretističkih religijskih pokreta.

7 neohinduizam ili savremeni brahmanizam. Neohinduizam je poslednje novovekovno razdoblje brahmanizma obeleženo direktnim susretom hinduizma s hrišćanstvom u vremenu britanske prevlasti na indijskom potkominentu i indijske nezavisnosti. Javlja se od 19. veka sa značajnim hinduističkim obnoviteljima koji posežu u istoriju vlastite tradicije preoblikujući je u skladu s kolonijalnim i postkolonijalnim uslovima osveštavanja hinduizma kao sveindijskoga fenomena.

Gore navedena su ortodoksna učenja koja priznaju, barem nominalno, svetost vedskih tekstova i u svojoj se misaonosti naslanjaju na vedsku duhovnost i brahmanski društveni poredak.

U neortodoksna učenja proistekla s indijskog potkontinenta ubrajaju se:
1 buddhizam - osnivač buddhizma Siddhārta Gautama Buddha živeo je u 6. v.p.n.e., a nakon njegove smrti buddhistička zajednica se razvija i širi izvan Indije.
2 đinizam – Vardhamana Mahāvīra, savremenik Buddhe, osniva đinistički nauk koji se za razliku od buddhizma zadržao u Indiji
3 sikhizam – verski pokret prožet uticajima hinduističkih učenja i islāma nastaje u 17.v.

Od ne indijskih religija na indijskom potkontinentu nalaze se:
1 parsizam koji je izdanak iranske religije proroka Zaratustre – Aveste što seže u 1. v.p.n.e.
2 judaizam - dolaskom jecrejskih trgovaca sa rimskim trgovcima u prvim vekovima nove ere, smestio se duž Malabarske obale.
3 islām –muslimanskim osvajačkim pohodima uveden u severozapadne delove Indije u 12. v., da bi do 16. v. zahvatio celi potkontinent.

4 hrišćanstvo – Tominim apostolskim delovanjem, zabeleženim u jevanđelju po Tomi, Indija je navodno upoznala Isusovo učenje. Od 2.v. uvedeno je tzv. sirijsko hrišćanstvo, a od 16. v. širi se misionarskim radom i kolonizacijom katoličko i protestantsko hrišćanstvo.

Osim tih velikih verskih sistema, veoma su bogati i živi različiti plemenski kultovi (npr. pleme Konda i drugi narodi koji žive po prašumama i zabačenim delovima Indije, još uvijek izdvojeni od civilizacijskih tokova).

Prema etno-antropološkoj podeli, najviše je Indo-Arijaca (72%), Dravida (25%) i Mongoloida i ostalih 3%.

.......... .........
Statua hinduističkog božanstva Ganeš .. Hinduistički avatar Krišna ... Statua ispred hinduističkog hrama Akšardham u Nju Delhiju

[todos]

Civilizacija starija od Inka

Nemački arheolog Peter Fuks otkrio je u bespućima Perua građevine stare oko 5.500 godina. O civilizaciji mnogo vekova pre Inka zasada se ništa ne zna. Jasno je da su bili odlične arhitekte. Reč je o kompleksu Sečin Bajo u pusto naseljenom priobalnom delu Perua. Pronađen je kružni trg za koji je merenjem starosti ugljenika određeno da potiče iz vremena pre oko 5.500 godina.

Otkriveni su prebogati reljefi sa dva ključna elementa religija sa tog područja - mačke i zmije. Smešteni su unutar ogromnog hrama od blatnih cigala, koje kasnija civilizacija Inka nije poznavala. Ovo pokazuje da je nepoznata civilizacija bila izuzetno napredna. Otkrivene su i stepenice do oltara i ognjišta. Na ostacima zidova hrama vide se scene lova na muralima, najstarijim na zapadnoj hemisferi. Peru, zemlja mnogih misterija starog veka, očito je bio izuzetno naseljen prostor na kojem su se tokom desetak milenijuma smenjivale različite civilizacije o kojima čovečanstvo tek treba da stekne saznanja.

[Ulmawen]

BOSANSKI GRADOVI KRAJEM 19. VIJEKA
(Odlomak)

Moderno Sarajevo umnogome se razlikuje od Bosne Saraja iz turskih vremena. Na prvom mjestu, stanovništvo se veoma povećalo, a bosanski glavni grad će uskoro ostaviti Sofiju i Beograd iz sebe u ovome kao i u nekim drugim stvarima. Na posljednjem popisu u Sarajevu je bilo, izuzimajući vojsku, 37.713 stanovnika, od čega 17.074 muslimana, 10.473 katolika, 5.855 pravoslavaca i 3.994 Jevreja. Ostatak čine druge vjere. Uključivši garnizon, ukupan broj iznosi 41.173. Da bi se smjestilo ovo povećano stanovništvo poraslo za 43.57% u kratkom rasponu od deset godina, u gradu se mnogo gradilo, a nikle su i nove četvrti koje nisu postojale u tursko doba. Otuda su stanarine, visoke u prvim danima okupacije, sada dosta niže. Veliko polje, koje se pruža prema zapadu i koje su neki predlagali kao mjesto za novi dio grada u doba okupacije, daje dosta mogućnosti za širenje, a i glavna željeznička stanica je smještena prilično daleko od centra grada, jer se smatra da će je grad jednog dana potpuno okružiti.
Sarajevo uistinu ima povoljniji položaj od svih glavnih gradova na Balkanu. Presijeca ga mala rijeka pjesnički nazvana Miljacka, “ona što žubori”, koja je branom zaustavljena da se poveća količina vode. Samo je u ovome srbijanska prijestonica u prednosti, jer ima dvije prekrasne rijeke, ali Sarajevo ima mnogo drugih prednosti koje Beograd nema. Grad se slikovito smjestio u udolini između dva brda i na istoku njime dominira tvrđava, sa čijih kula puca divan pogled na stare turske drvene kuće i moderna evropska zdanja. Za razliku od Atine i Beograda, grad je pun zelenila. Bez sumnje, moderni dio grada se razvio na račun orijentalnog, ali Sarajevo je još uvijek najizrazitije orijentalni grad na Balkanskom poluostrvu. U Beogradu i Sofiji nema ništa osim novih novcatih zgrada, dok u Atini nema ničega između drevnih ruševina iz antičkih vremena i savremenog njemačkog grada koji je izgrađen pod kraljem Othom.
Ali u Saraju Zapad i Istok se sreću, a orijentalne kuće s dvorištima i vrtovima nisu prepravljene u tolikoj mjeri da se više ne mogu prepoznati kao takve, što je slučaj u Sofiji. Možete se prošetati čaršijom i zamisliti da ste u pravom istočnjačkom gradu, dok vas na rastojanju od pet minuta radnje u Ulici Franje Josifa ne vrate nazad u jedan austrijski grad. Po slikovitosti, sarajevskoj čaršiji nema ravne na Bliskom istoku. Ona se možda ne može porediti sa sukovima Tunisa ili velikim natkrivenim bazarom Carigrada zato što je gotovo sva na otvorenom. Da biste je vidjeli u najljepšem izdanju, treba da odete kad je pazarni dan. Tada seoski svijet dođe iz obližnjih mjesta sa svojom robom, svi u narodnim nošnjama. Tu i tamo možete sresti Bosanca kako nosi ovna na leđima, a ja sam primijetio jednog ili dvojicu seljaka kako dahću i znoje se pod svojim živim teretom čak gore kod tvrđave, dok su životinje vrlo smireno razgledale oko sebe.
Veliki broj trgovaca su španski Jevreji, koji nose debele kapute postavljene krznom, kao u Svengalija, i ljeti i zimi. Oni su vrlo dobro naučili njemački i kupovina se bez teškoća obavlja na tom jeziku—činjenica tim zanimljivija što oni nikad nisu pokazivali mnogo sposobnosti da nauče bosanski govor. Njihove žene se lako raspoznaju po onome što nose na glavi: to je neprikladna kruta svilena kapa na rubovima optočena šljokicama, koja potpuno prekriva kosu. Kao i u svim orijentalnim gradovima, svaki zanat ima svoj dio čaršije, tako da su obućari u jednom dijelu, a svi oni koji rade s metalom u drugom. Ovdje ima daleko manje cjenkanja nego u Carigradu, gdje je to neizbježno, a znam slučaj kad je trgovcu bilo potpuno svejedno hoće li prodati robu ili ne; on je odbio da spusti cijenu i za jednu jedinu paru. U Sarajevu je samo Bosancima dozvoljeno da imaju tezge na čaršiji, što je povlastica koju veoma cijene i koju uživaju sve vjere podjednako. Samo jedan dio čaršije je pod krovom i tu se gotovo isključivo prodaje tekstil. [. . .]

[Ulmawen]

(...)
Sa stanovišta slikovitosti, Sarajevo, poput Beograda i Atine, gubi zbog električnog tramvaja, koji ide Apelovom obalom, desnom stranom Miljacke, ali tom zapadnjačkom prevoznom sredstvu nije bilo dozvoljeno da pokvari hladovitu okuku rijeke gdje muslimani vole da piju kafu u bašti na Bembaši. Upravo je pored ovog dijela rijeke grad najslikovitiji. Na lijevoj obali, niz za nizom drvenih turskih kuća proviruje iz zelenila, sa munarom koja se tu i tamo uzdiže iznad krošnji drveća. Ni ovdje rijeka nije podzidana već je ostavljena u svom prirodnom obliku i umjesto ravnog šetališta tu postoji lijep kontrast između valovite obale i stijena koje se tu i tamo uzdižu iz samog korita rijeke. Ranije je Sarajevo, poput svih turskih gradova, imalo velika muslimanska groblja, sa spomenicima koji su stajali pod raznim uglovima i čije je zapušteno rastinje pravilo zelene oaze između kuća—jer, kao što je poznato, musliman voli da mu se u neposrednoj blizini nalazi počivalište njegove rodbine. Ovo je bila jedna od teškoća sa kojom su se Austrijanci morali suočiti kad su ušli u Bosnu, jer su ova slikovita groblja bila stalna prepreka širenju grada. Postepeno, međutim, ova teškoća je prevaziđena: neka groblja su nestala, neka su pretvorena u parkove, ali se tu i tamo još uvijek naiđe na poneki nišan, dok su brda iznad grada prekrivena jevrejskim i muslimanskim grobovima.
Jedan istorijski spomenik nije prepušten propadanju—Ali-pašina džamija, prema ulazu u grad, odakle su pobunjenici pružali očajnički otpor okupacionoj vojsci onog nezaboravnog 19. avgusta 1878. godine, kada je palo Sarajevo. Tada je po drugi put u svojoj istoriji glavni grad Bosne, kojeg je privremeno zauzeo princ Eugen Savojski 1697, pao u ruke Austrijancima. Muhamedanski fanatizam nalazi sada oduška u sedmičnom huktanju i plesu derviša, što se održava u Sinanovoj tekiji, ili samostanu. Kad sam posjetio tekiju, prvo su me odveli u kafanu gdje je izvjestan broj ljudi sjedio, igrao karata i pio kafu. Prešavši unutrašnje dvorište dospio sam na drvenu galeriju prostorije u kojoj derviši izvode svoj ritual. Svakog trena sam očekivao da se galerija sruši jer ju je podupirao samo po jedan stub sa svake strane i škripala je na svaki pokret gledalaca. Postoji takođe mušepkom zagrađena galerija za žene. U zgradi je bilo četrnaest derviša raspoređenih u tri reda od jednog, devet i četiri čovjeka. Predvodnik je saginjao glavu i ljubio tlo, njišući tijelom i stalno uzvikujući “Allah!” i “Muhamed!“ Drugi su ga slijedili, a jedan od njih je uvijek kasnio s pokretima. Obred je počeo nešto poslije devet sati, a oko deset nam je rečeno da neće biti plesanja, jer je za to potrebno bar trideset derviša. Kasnije sam saznao da su najbolji otputovali na izložbu u Budimpeštu; tako se ovdje, kao i u Carigradu, njihova vjerska zanesenost pretvorila u predstavu, za koju se od posjetilaca očekuje da daju mali prilog.
Austrijanci se od svih unapređenja u blizini glavnog grada najviše ponose banjom koju su stvorili od Ilidže, oko sedam milja van grada. Tačno je da su sumporne banje na Ilidži bile poznate još Rimljanima, koji su tu izgradili grad, čiji su ostaci otkriveni u prilično velikom obimu. I u srednjm vijeku ovdje je bilo upravno središte, a banje su pod Turcima uživale znatan ugled. Muđutim, kad je došla okupacija, sve je bilo vrlo primitivno, tako da istorija Ilidže kao banje, može se reći, kao i svih civilizovanih institucija u zemlji, datira od sadašnjeg režima. Stalni voz saobraća za vrijeme sezone, a nedjeljom i praznicima le tout Sarajevo se skuplja na Ilidži. Posebni kupei u ovom vozu, kao i na svim prugama, rezervisani su za muslimanske žene, i kao neobičan primjer zapadnjačkog progresa zapazio sam poseban vagon za bicikle, koji su vrlo popularni među domaćim življem. Tri hotela i jedan restoran stoje na raspolaganju posjetiocima i smatra se otmjenim večerati na Ilidži u sezoni, ili čak odsjesti tamo, a ići u grad svakog dana. Vrlo niske cijene određene su s namjerom da se privuče svijet izdaleka—ukratko, Ilidža sada ima svu privlačnost “evropskih” banja, ali bez visokih cijena.
Narod naročito zanimaju tri medvjeda iz bosanskih planina, čiji je kafez jedna od glavnih atrakcija parka. Kad smo ih prvi put vidjeli prije dvije godine, Malog je mnogo terorisao Miško, tiranin među tom trojicom, i on je tužno zavijao; ali ove godine smo ga zatekli većeg i nešto hrabrijeg. Svaki posjetilac smatra za normalno da se odveze dvije i po milje do izvora Bosne pod planinom Igman. Prirodne ljepote ovog vrela, bistrog kao kristal, za moj ukus su suviše “poboljšane”, a vještački podzidi, mostovi i parkovi mogli su i izostati. Kupalište na drugoj rijeci, Željeznici, je velika atrakcija, a ljekari naveliko hvale sumporne izvore na tom mjestu. Tokom sedmice konjskih trka u junu nemoguće je dobiti sobu u hotelima, a prisustvo gospođe von Kallay daje tom događaju veliki društveni značaj.

Omer Hadžiselimović, deo teksta preuzet sa web sajta časopisa Duh Bosne

Revija "Odjek", najstariji i najugledniji magazin za umetnost, kulturu, nauku i društvena pitanja u Bosni i Hercegovini (nastao 1947. godine.)